VPRO Gids | Trein te laat wereld vergaat. Studeren & autisme (NL)
Trein te laat, wereld vergaat
Het studentenleven van een autist
Nicolaas Veul & Mirthe Berentsen
Niets ‘de tijd van je leven’, studeren is voor autisten als hinkelen door een mijnenveld. Plannen is moeilijker dan de moonwalk op klompen. Een trein die te laat komt is zoiets als een kometenregen in je achtertuin en sociale regels zijn minder logisch dan buitenaards leven, om over werkgroepen nog maar te zwijgen. ‘Het functioneren van hersenen van autisten, lijkt op een symphonieorkest zonder dirigent,’ meent psychiater Matt Van der Reijden. Daarom is er vanuit het hoger onderwijs hulp voor studenten met autisme, oftewel een functiebeperking in jargon.
Autisme is een verzamelnaam voor diverse stoornissen die invloed hebben op de ontwikkeling. Autisten zijn er in alle soorten en maten, van heen en weer wiegende zelfmompelaars tot uitmuntende studenten. Van Rainman tot Bill Gates en Einstein. In het hoger onderwijs komen er elk jaar meer autisten bij, zij zitten - zoals officieel heet - aan het goede deel van het spectrum. Dat wil zeggen dat ze prima kunnen functioneren, ook al zijn het niet de doorsnee studenten. ‘Autisten kunnen uitblinken in een specifiek, vaak exact, onderwerp,’ meent Van der Reijden, werkzaam bij het -in autisme gespecialiseerde- Leo Kannerhuis. ‘Zonder autisten was bijvoorbeeld de wiskunde nooit zover ontwikkeld. Maar om deze kennis vervolgens in een andere, abstracte context te gebruiken is ingewikkeld - ze willen de werkelijkheid één op één.’ Daarom is sociale interactie is een struikelblok, net als plannen, en het scheiden van hoofd- en bijzaken. Ze leren veel te veel of dingen die juist irrelevant zijn. Dat maakt het leren van tentamens bijna onbegonnen werk en concentreren moeilijk.
Eva
We hebben een afspraak met Jorik en een van de studenten die hij begeleidt. Ondanks research en voorbereiding verwachten we stiekem een slechtzittende spijkerbroek en wenkbrauwen uit een stuk. Oh, Vooroordeel vergeef ons. Eva de Groot is prachtig, 21 jaar en studeert Fashion & Branding aan de Hogeschool van Amsterdam. Ze heeft Asperger, een vorm van Autisme. Ze vindt het zelf normaal. “ Ik heb meer structuur en regelmaat nodig, dan de so called normale mensen. In de grote boze buitenwereld word ik geconfronteerd, met ‘nee, nee, zo hoort het niet.’ Zolang er structuur is gaat het goed. “Ik kan doen alsof de wereld vergaat als een opdracht niet lukt, de trein te laat komt of als mijn sleutels kwijt zijn, terwijl iemand anders denkt: maak je niet zo druk. Ik besef me heel goed wat wel en wat niet normaal is. Ik moet elke dag een preek tegen mezelf houden en bewust zijn van wat normaal is en hoe ik me daar naar kan gedragen.”
‘Het is moeilijk om een scheidslijn te trekken tussen wat normaal en niet normaal is’, meent Van der Reijden. ‘Niet alleen voor autisten. Veel mensen hebben een brein dat niet optimaal functioneert, dat is logisch. We hebben allemaal autistische trekjes. Motorische of sociale onhandigheden zijn niemand vreemd, bij autisten is het echter de optelsom van eigenschappen die hen de das om doet.’
Jorik van Enck is psycholoog in spé en begeleidt aan de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam studerende autisten. Jorik helpt studenten om mee te draaien in een systeem dat niet op hen is ingesteld, ze krijgen speciale begeleiding en worden zo geholpen met structuur, en planning. “Studeren voor autisten kan heel vermoeiend zijn, er zijn teveel prikkels. Als er een pen valt in de collegezaal, vraagt dit evenveel aandacht als de powerpoint-presentatie van de professor. Een student zei ooit tegen mij dat hij aan het eind van de collegedag het liefst in het donker op de wc gaat zitten met de deur op slot”. Het hoger onderwijs is niet op hen ingesteld. Jorik probeerde aan Eva’s mentor uit te leggen dat ze soms vastloopt omdat ze Asperger heeft. ‘Dit is de opleiding er niet voor’, kreeg hij terug, ‘het is handiger om het niet aan andere docenten vertellen.’
Van der Reijden is zich bewust van de taboes die er aan autisme kleven. Ons referentiekader is teveel geinspireerd op One Flew over the Cuckoo’s Nest. Eva: ‘Mijn vrienden weten niet dat ik Asperger heb. Ze kennen me natuurlijk, weten dat ik controle en structuur nodig heb. Maar de stempel autisme, vind ik te heftig. Mensen assoscieren dat nog steeds met kwijlende debielen. Daar heb ik niets mee te maken, daarom wil ik het niet vertellen.”
Nu het op school weer druk wordt krijgt Eva stress. ‘Dan krijg ik soms een aanval. Een aanval van structuur nodig hebben…’. Dat zijn de momenten waarop ze Jorik goed kan gebruiken. ‘Vorige week kreeg ik een erg vrije opdracht waarin ik iets moest fotograferen met emotie. Daar kan ik niets mee. Wat bedoelt de docent in godsnaam? Geef me een opdracht om een paard te fotograferen in de woestijn en ik doe het. Maar zo vrij is niet te doen. Wat verwacht de docent dan? Vervolgens zit ik thuis, snap ik het niet en raak ik volledig in paniek. Ik ga stoppen, het is stom, het is stom, ik ga stoppen, ja, ik kan het niet, ja ik ga gewoon stoppen. Dan ontstaat er kortsluiting. Ik blokeer. Ik snap niet wat er van me verwacht wordt. Ik moet dan besluiten om weer normaal te doen.’
De naam Eva de Groot is gefingeerd.
Gepubliceerd in VPRO Gids & op VPRO Dorst