'We vingen 500 mensen op in onze rafts. Waar was Frontex? Waar was de marine?'

Door Mirthe Berentsen

De dodelijkste grensovergang ter wereld, zo wordt de Middellandse Zee wel genoemd. Een paar vrienden hebben met de MS Sea-Watch al meer dan tweeduizend vluchtelingen van de verdrinkingsdood gered.

Het was een gek gezicht: een klein rubber bootje dobberde vorige maand over de Berlijnse Spree langs de Reichstag, volgeladen met politici en journalisten in reddingsvesten. Het was een van de vele ludieke acties van Sea-Watch om aandacht te vragen voor hun werk. Precies een half jaar daarvoor, op 19 april, verscheen in de populaire talkshow van Günther Jauch – gemiddeld 4,5 miljoen kijkers – plotseling en onaangekondigd Harald Höppner op het podium. Hij vroeg alle aanwezigen om op te staan en een minuut stil te zijn om de vluchtelingen te herdenken die gestorven zijn op de Middellandse Zee. Jetzt bitte, voegde hij er beleefd en dringend aan toe.

Op diezelfde dag voer de 21 meter lange Nederlandse visserskotter MS Sea-Watch vanuit Hamburg naar Lampedusa om vluchtelingen te redden uit de Middellandse Zee, de dodelijkste grensovergang ter wereld. Vier maanden eerder hadden een paar vrienden uit Brandenburg, onder wie Höppner, de boot gekocht in Rotterdam. Na maandenlang klussen was de oude kotter een zeewaardige reddingsboot geworden. ‘We konden niet langer wegkijken, we zijn samen verantwoordelijk voor wat er daar gebeurt,’ aldus fotograaf Ruben Neugebauer, een van de initiatiefnemers.

Het idee voor Sea-Watch ontstond eind 2014, toen duidelijk werd dat Italië het programma Mare Nostrum had beëindigd en Frontex, voor een derde van de kosten, aan operatie Triton begon. ‘We wilden de verantwoordelijkheid nemen daar waar de politiek die liet liggen.’

Het schip vaart officieel onder Duitse vlag, maar onder de groep initiatiefnemers zijn acht Nederlanders en er zijn veel Nederlandse vrijwilligers. ‘Wij zijn niet echt bezig met nationaliteiten maar er zijn inderdaad veel Nederlanders betrokken bij Sea-Watch, ze hebben over het algemeen veel nautische ervaring.’ Er wordt nauw samengewerkt met andere organisaties zoals Artsen zonder Grenzen, Migrant Offshore Aid Station en Watch The Med(iterranean) die vluchtelingen in nood lokaliseert.

Tot nu toe heeft Sea-Watch meer dan 2.000 vluchtelingen gered. ‘Iedereen vraagt ons hoe we de mensen vinden, maar dat is eigenlijk heel eenvoudig: we gaan zelf op zoek – er zijn maar twee stranden in Libië waarvandaan de bootjes vertrekken; of Watch The Med krijgt via hun Alarm Phone een noodoproep binnen en geeft ons de positie van de boot door. Wij gaan er dan heen, halen de vluchtelingen uit het water en brengen ze in veiligheid op een van onze reddingsboten, een soort drijvende eilanden. Daarna gaan we op zoek naar een nabijgelegen boot en brengen we de vluchtelingen daarheen.’
Dat laatste is nu het grootste probleem, omdat schepen het gebied letterlijk omzeilen. De meeste reddingsacties worden nog steeds gedaan door commerciële vrachtschepen omdat kapiteins volgens het VN-Zeerechtverdrag verplicht zijn om zo snel mogelijk hulp te bieden aan in nood geraakte schepen en opvarenden. De kosten voor dit soort reddingsacties zijn ontzettend hoog voor de koopvaardijschepen, bovendien hebben ze geen geschikte uitrusting voor de opvang van grote groepen mensen. ‘Op 28 augustus hadden we meer dan 500 mensen opgevangen op vijf verschillende rafts, de mensen waren in paniek omdat ze al vier dagen ronddobberden. We hebben een noodsignaal uitgestuurd naar alle schepen in de buurt om ons te komen helpen, maar we hebben 8,5 uur gewacht voordat er uiteindelijk een schip onze kant op kwam. Sommige van de schepen kunnen 30 knopen per uur varen. Dit kan twee dingen betekenen: of er was niemand in een straal van 900 kilometer, of ze wilden ons niet komen helpen. Waar was Frontex? Waar was de marine? Het was een verschrikkelijke nacht, in een van de bootjes lagen twee dode mensen.’

De maritieme traditie is ingericht om incidenteel andere schepen in nood te helpen, niet om een Europese crisis aan de buitengrenzen af te wenden. ‘Laten we wel zijn, dit soort reddingen op zee zijn niet de oplossing voor het probleem, dat snappen wij ook. Maar er is nu geen alternatief. Het is niet de taak van burgers om dit te doen, het is een politieke verantwoordelijkheid. Maar als zij het niet doen dan gaan wij, zo simpel is het.’

Gepubliceerd in Vrij Nederland van 25 november 2015